Facebook

‘Thans zendt men te Parijs elkander zijn Portret...’ Dit krantenberichtje lijkt in de begintijd van de smartphone te zijn geschreven, maar het is veel ouder. Het stond in de Vlissingse Courant van 1837 en het meldde een nieuwigheid waarbij portretjes goedkoop konden worden vermenigvuldigd. ‘Men laat heden honderd portretkaartjes drukken, zoo als men gisteren honderd naamkaartjes drukken liet’. Een lithograaf zette het portret over op een vlakke lithosteen, waarna de afbeelding in grote oplage op papier kon worden gedrukt.
Ook het profielportretje dat hier is afgebeeld, is op die manier vermenigvuldigd.
Jacob Hoogenboom, landbouwer te Noordwelle, liet in 1854 silhouetten van zijn kinderen maken om ze uit te kunnen delen aan familie. Op zijn beurt kreeg hij waarschijnlijk afbeeldingen van andere familieleden en bekenden aangeboden.
Het in grote oplage vermenigvuldigen van portretten was in de negentiende eeuw dan wel tamelijk nieuw, het vervaardigen van schaduwbeelden bestond al langer. Sinds circa 1770 trokken silhouettisten door Nederland, die snel en goedkoop een schaduwbeeld op papier konden vervaardigen. Ze waren een aantrekkelijk alternatief voor de veel duurdere schilders voor wie urenlang moest worden geposeerd.
De silhouettisten maakten gebruik van glasplaten om de schaduwbeelden over te trekken. Om een scherpe schaduw op de glasplaat te krijgen, plaatsten ze achter hun onderwerp een lamp. Nadat ze in een paar minuten de contouren hadden overgetekend, maakten ze met behulp van een pantograaf een kleinere kopie op papier. In de begintijd van het silhouetteren werden details van kleding en sieraden soms met witte verf aangebracht. In de portretten van de kinderen van Hoogenboom zijn die details er tijdens het maken van de litho in getekend.
Silhouettist en lithograaf kregen omstreeks 1850 steeds meer concurrentie van fotografen, die een nog veel levensechter beeld konden maken. Ook Jacob Hoogenboom was in voor deze allernieuwste techniek. In 1865 liet hij een foto van zichzelf maken door een fotograaf uit Den Haag. De Vlissingse Courant voorspelde het al in 1837, toen ze over de Parijse litho’s schreef: ‘Altijd nieuwigheden, verbeteringen, hervormingen: de mensch verbetert alles, slechts zich zelven niet’.